Συνεκλήθη κατά το έτος 787 στη Νίκαια της Βιθυνία από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ’ 9780-797) και την μητέρα του Ειρήνη την Αθηναία, προς καταπολέμηση της αίρεσης της Εικονομαχίας.
Αρχικά είχε συγκληθεί στις 17 Αυγούστου 786, στο Ναό των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη, αλλά σημαδεύθηκε με ταραχές και αναβλήθηκε. Τελικά άρχισε τις εργασίες την 24η Σεπτεμβρίου 787 με πρόεδρο τον Ταράσιο ΚΠόλεως. Πραγματοποιήθηκαν επτά συνεδρίες.
Ειδικότερα η Σύνοδος ασχολήθηκε: 1/ Με το ζήτημα των εικονομάχων επισκόπων, οι οποίοι εκδήλωσαν μετάνοια. 2/ Καταδίκασε την εικονομαχική σύνοδο της Ιερείας του έτους 754. 3/ Αναθεμάτισε τους αμετανόητους εικονομάχους επισκόπους και όλους τους ομόφρονες εικονομάχους. 4/ Αποκατέστησε τη μνήμη των κατακριθέντων Γερμανού Κπόλεως, Γεωργίου Κυπρίου και Ιωάννου Δαμασκηνού. 5/ Διατύπωσε όρο πίστεως, στον οποίο περιλαμβάνεται η ορθόδοξη διδασκαλία περί τιμητικής προσκύνησης των εικόνων. 6/ Εξέδωσε 22 κανόνες.
Έλαβαν μέρος, κατά την παράδοση, 367 «πατέρες» Ο αριθμός αυτός δεν σημειώνεται στα πρακτικά, αλλά πρέπει να θεωρηθεί σχεδόν βέβαιος διότι τα μέλη που αναγράφονται στους σωζόμενους καταλόγους ανέρχονται περίπου στον αριθμό αυτό.
Βέβαια, με τον όρο «πατέρες» νοούνται όχι μόνο οι επίσκοποι, αλλά και οι πρεσβύτεροι { Ιερείς } οι οποίοι εκπροσώπησαν τα υπόλοιπα πατριαρχεία, όπως και οι λοιποί πρεσβύτεροι, διάκονοι και μοναχοί που παρίσταντο στη Σύνοδο.
Με το πέρας των εργασιών της Ζ’ Οικ. Συνόδου έληξε η πρώτη φάση της Εικονομαχίας. Η έριδα αυτή ήταν πολύ σημαντική διότι ο πόλεμος κατά των εικόνων δεν ήταν η κατάργηση ενός θεσμού της Εκκλησίας, που είχε δευτερεύουσα σημασία. Αμφισβητούσε ζωτικά θέματα πίστης και ζωής της Εκκλησίας.
Μελετώντας κάποιος το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, διαπιστώνει ότι όλες οι αιρετικές και παραθρησκευτικές πολιτικές ομάδες και τάσεις, παρά τη διαφορετικότητα της προέλευσης και των αντιλήψεων τους σε άλλα θέματα, είχαν ως κοινό παρονομαστή το ζήτημα της κατάργησης των εικόνων προκειμένου να πλήξουν την Εκκλησία.
Με την εικονομαχική πρόκληση, οι έγκριτοι Πατέρες της Ζ’ Οικ. Συνόδου κατέφευγαν και αντλούσαν επιχειρήματα από τη θεία αποκάλυψη, από την ιστορική πορεία της Εκκλησίας και τα πατερικά έργα, αποδεικνύοντας ότι η εικόνα δεν αποτελεί κενοφωνία ή νεωτερισμό, αλλά αρχαίο θεσμό μέσα στη ζωή της Εκκλησίας.
